Crimineel vragen het braafste jongetje van de klas te zijn

Emilie Peek is sinds kort voorzitter van de Stichting Juridisch Spreekuur Gedetineerden. Dat spreekuur wordt gehouden door een groep studenten van de Universiteit van Amsterdam en voor de Bonjo, de belangenorganisatie voor (ex)gedetineerden, schreef ze het volgende artikel over het detentieregime. 

In 2007 zijn door toenmalig staatssecretaris van justitie Nebahat Albayrak (PvdA) punten opgesteld die een ingrijpende vernieuwing van het gevangeniswezen Nederland tot doel hadden. Dit heeft zijn uitwerking gekregen in het in 2007 in Nederland ingevoerde Programma Modernisering Gevangeniswezen. Onderdeel van dit Programma MGW is het in 2013 ingevoerde Masterplan DJI 2013-2018, waar het per 1 maart 2014 ingevoerde detentieregime van promoveren en degraderen van gedetineerden in het gevangeniswezen in Nederland een onderdeel van uitmaakt. Het centrale uitgangspunt van dit detentieregime van promoveren en degraderen van gedetineerden is het stimuleren van wenselijk gedrag bij gedetineerden tijdens hun detentieperiode en het motiveren van de gedetineerden om mee te werken aan hun re-integratie.

Omdat ik in de praktijk als medewerker van Stichting Juridisch Spreekuur Gedetineerden verschillende interessante vragen heb gekregen van gedetineerden over het detentieregime van promoveren en degraderen van gedetineerden, heb ik besloten om nader onderzoek te doen naar dit per 1 maart 2014 ingevoerde detentieregime van promoveren en degraderen van gedetineerden.

Belangenafweging
In het detentieregime van promoveren en degraderen van gedetineerden wordt een basisprogramma en een plusprogramma aangeboden aan gedetineerden. Het dagprogramma in het basisprogramma bestaat uit ongeveer 42,5 uur aan activiteiten per week, zonder avondprogramma, een beperkt weekendprogramma en in de tijd dat er geen activiteiten worden aangeboden verblijft een gedetineerde op cel. Het dagprogramma in het plusprogramma bestaat uit 48 uur aan activiteiten. Gedetineerden hebben daarnaast twee avonden in de week een avondprogramma, er worden extra activiteiten in het weekend aangeboden en in de tijd dat er geen activiteiten worden aangeboden mogen gedetineerden buiten hun cel verblijven. Op basis van goed gedrag, meer specifiek het tonen van inzet en motivatie, kan een gedetineerde promoveren van het basisprogramma naar het plusprogramma. De directeur maakt de beslissing tot promotie of degradatie. Uit de jurisprudentie van de Raad van Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) blijkt dat de directeur voorafgaand aan een beslissing tot promotie of degradatie een schriftelijke inzichtelijke belangenafweging dient te maken. Aan deze beslissing van de directeur gaat het MDO vooraf, waarin het gedrag van de gedetineerde van de afgelopen 6 weken wordt besproken en wordt er gekeken of de gedetineerde in aanmerking komt voor een promotie naar het plusprogramma of dat er juist tot degradatie overgegaan moet worden. In het plusprogramma krijgt de gedetineerde niet alleen meer vrijheden aangeboden, waaronder extra deelname aan activiteiten binnen de inrichting, maar wordt de detentieperiode in het plusprogramma vooral zo ingericht dat de gedetineerde de mogelijkheid krijgt om intensief te werken aan zijn/haar re-integratie en resocialisatie. Extra vrijheden en resocialisatiemogelijkheden aanbieden aan enkel die groep gedetineerden die wenselijk gedrag vertonen, lijkt in eerste instantie dé manier om gedetineerden te stimuleren zich op een zo goed mogelijke wijze te gedragen en zo een succesvolle terugkeer in de samenleving te bewerkstelligen.

Verstrekkende gevolgen
In mijn optiek werkt het in de praktijk echter werkelijk anders. Niet iedere gedetineerde is in staat zich van zijn beste kant te laten zien gedurende zijn detentieperiode. Gedetineerden komen niet zelden met zeer grote gedragsproblemen binnen, zonder enige motivatie om zich van hun beste kant te laten zien. Het is aan criminelen vragen het braafste jongetje van de klas te zijn. Natuurlijk worden zij gestimuleerd om hun eigen verantwoordelijkheid te ontwikkelen, maar we dienen realistisch te blijven: niet elke gedetineerde is hiertoe in staat. Deze gedetineerden zullen gedurende hun gehele detentieperiode in het sobere basisprogramma verblijven waar niet gericht wordt gewerkt aan hun resocialisatie en re-integratie en verblijven daarnaast het grootste deel van de dag op hun cel. Dit heeft verstrekkende gevolgen. Een verblijf in het sobere basisprogramma gedurende de gehele detentieperiode kan immers geen positief effect hebben op de persoon van de gedetineerde. In het verlengde hiervan kan de vraag worden gesteld wat dit voor gevolgen heeft voor de samenleving als geheel. In het plusprogramma wordt namelijk gericht toegewerkt naar de re-integratie en resocialisatie van de gedetineerde en zal in veel gevallen een succesvolle terugkeer in de samenleving op de baan der verwachtingen liggen. Maar zullen gedetineerden die hun gehele detentieperiode in het basisregime hebben gezeten niet direct weer hun oude criminele leven oppakken, omdat zij niet geleerd hebben hoe het wel moet?

Demotiverende situatie
Enige nuance in het voorgaande stuk wil ik zeker aanbrengen. Ik ben er absoluut van overtuigd dat het belangrijk is dat, voordat er op een zo goed mogelijke wijze gewerkt kan worden aan de re-integratie van gedetineerden, gedetineerden eerst ook zelf enige motivatie en inzet moeten tonen om te willen veranderen. Echter is de aanpak van het detentieregime van promoveren en degraderen in mijn optiek niet effectief en leidt het zelfs tot een zeer demotiverende situatie. De hoofdregel in het detentieregime van promoveren en degraderen is namelijk: geen resocialisatie, tenzij er goed gedrag wordt vertoond. Een grote groep gedetineerden krijgt hierdoor niet de mogelijkheid om gericht toe te werken naar hun succesvolle terugkeer in de samenleving. Er moet in mijn optiek met elke gedetineerde gedurende de detentieperiode intensief gewerkt worden aan een goede voorbereiding op een leven zonder criminaliteit. Hier is niet alleen de persoon van de gedetineerde bij gebaat, maar ook de samenleving als geheel.

Meer weten over de Stichting Juridisch Spreekuur Gedetineerden? Neem contact op met Emilie emiliepeek@juridischspreekuur.com of bezoek de website!