Waarom gaat seksuele voorlichting alleen over heteroseks?

Gender is hip en happening. Daar kunnen we inmiddels niet meer omheen: het stadhuis van Amsterdam introduceerde eerder dit jaar gender neutrale toiletten en ook de NS besloot haar reizigers in het vervolg aan te spreken als “reizigers” in plaats van “dames en heren”. En nu kwam Hema vorige week ook nog eens met meer neutraliteit in de kinderkleding. Gender en de issues die daarbij horen worden steeds meer zichtbaar.

Een goede ontwikkeling als je het mij vraagt. Als afgestudeerde in gender studies en antropologie aan University College Roosevelt krijg ik vaak de opmerking dat ik “daar toch echt helemaal niets mee kan”. En ook in de zoektocht naar een startersfunctie lijkt mijn studie me niet bepaald te helpen. Want nee, ik ben geen sales talent. En nee, ik heb ook niet de kneepjes van ICT of web design geleerd. Maar zoals ik heb gezien tijdens mijn studie en zoals ook de actualiteiten aantonen; gender doet er toe.

Bovendien zijn we als maatschappij nog lang niet waar we zouden kunnen zijn. Want hoewel iedereen in de ban was van Hema’s stap vooruit, presenteerde Bol.com in diezelfde week nog een Surinaamse jurk op een blank model dat zwart geschminkt was. Bovendien oordeelde de rechter dat Geerte Piening, die haar boete tegen wildplassen en daarbij het gebrek aan publieke toiletten voor vrouwen aanvocht, dat vrouwen gewoon in de urinoirs op straat kunnen plassen. Deze voorbeelden maken duidelijk dat gender een grotere rol speelt in de samenleving dan je op het eerste gezicht zou denken. Vandaar dat ik graag een paar woorden wijd aan het belang van gender studies.

Maar voordat ik losbarst, denk ik dat het handig is eerst nog even op te helderen wat gender studies en antropologie nou precies omvatten. Te beginnen met antropologie. Antropologen bestuderen de mens en al zijn facetten. Hierdoor adresseert antropologie een breed scala aan onderwerpen variërend van medische antropologie tot visuele antropologie. Ikzelf heb sociaal-culturele antropologie gestudeerd en heb me vooral bezig gehouden met de “regels” van het menszijn: hoe organiseren verschillende (groepen) mensen de wereld, hoe relateren zij zich aan anderen en hoe identificeren zij zichzelf?

Hier komt ook gender in het spel. Want hoewel het merendeel van de mensen geneigd is gender studies slechts met de emancipatie van vrouwen te associëren, zit er veel meer aan vast. Wat centraal staat namelijk is hoe “sex, gender, age, race, ethnicity, class, sexuality, religion and (dis)ability” bijdragen aan de creatie van sociale identiteiten. Dit zijn nogal abstracte termen. Daarom even een voorbeeldje aan de hand van mijzelf: ik, Lola, ben vrouw, identificeer mijzelf ook als vrouw, 22 jaar, blank, Nederlandse, uit een gezin uit de onderste helft van de upperclass, voornamelijk heteroseksueel, agnost, bekwaam (zo van, ik heb geen handicap). Verder ben ik ook nog eens een dochter, zusje, vriendin, werknemer, collega, babysitter, danspartner en ga zo maar door.

Mijn gender en alle daarbij horende intersecties maken mijn verschillende sociale identiteiten en leiden tot de manier waarop ik handel in bepaalde situaties, maar ook de manier waarop anderen mij zien en behandelen. In de context waarin ik leef, zitten al deze intersecties/labels mij best wel mee. Maar lang niet iedereen heeft zoveel geluk als ik. Een moeder, bijvoorbeeld, heeft al minder kans van slagen bij een sollicitatieronde dan een vader of iemand die geen gezin heeft. Nog een voorbeeld: een homoseksueel stel heeft meer kans fysiek of verbaal aangevallen te worden wanneer zij op straat hand in hand lopen dan een heteroseksueel stel dat daar zeer waarschijnlijk niet eens bij stilstaat. Deze labels zijn dus nauw verweven met macht en sociale normen. Want wanneer wij mensen sociale interactie met elkaar hebben, komen onze identiteit, rechten, vrijheden, mogelijkheden en de manier waarop wij ons relateren aan de ander in direct contact met hoe anderen ons zien en zich gedragen tegenover ons. Met dat in ons achterhoofd analyseren we in gender studies maatschappelijke problemen waarin gelijkheid (op welke manier dan ook) centraal staat.

Dat die problemen in overvloed zijn, werd me al heel snel duidelijk toen ik begon met mijn studie. Want zoals mijn professor altijd zei “gender is everywhere”. Het manifesteert zich niet alleen in het salarisverschil tussen mannen en vrouwen of in een diversiteitsbeleid van de gemeente. Het speelt zich ook dichter bij huis af: waarom gaan meisjes achterop de fiets bij de jongen, zelfs als zij groter en sterker zijn? En waarom leerde je in de geschiedenisles voornamelijk over de overwinningen van het Westen en niet over een onbekend volk in een “derde wereldland”? En heb je je wel eens afgevraagd waarom er tijdens de seksuele voorlichting slechts aandacht werd besteed aan heteroseks en niet aan de seks tussen twee mannen of twee vrouwen?

Hoewel gender (en al wat daarmee “intersects”) overal zichtbaar is, is het tegelijkertijd juist onzichtbaar. Dat komt doordat het is genaturaliseerd en dus normaal lijkt te zijn. Tijdens mijn studie heb ik geleerd datgene wat natuurlijk lijkt zichtbaar te maken. Hierbij keken we naar gender in allerlei gebieden zoals literatuur, media, sociologie, psychologie, taal, geschiedenis, en religie. Waar anderen misschien geen issue zien, zie ik er juist een heleboel. Een camouflagebroek van de Hema die als jongenskleding wordt verkocht kan op het eerste gezicht geen kwaad. Maar wat nou als er meisjes zijn die ook graag die broek willen dragen? Of wat als een jongen graag die mooie bloemetjesjurk aan wil? Het labeltje in de kraag hoeft ze feitelijk natuurlijk niet tegen te houden. Maar het staat in nauw verband met de sociale norm die dat wel doet. Voor velen lijkt zo een ingreep van de Hema misschien zinloos of onnodig, maar juist met dit soort initiatieven komen we verder.

Gelukkig zagen de eerdergenoemde voorvechters dat in. Zij begrijpen ook dat de problemen in kwestie inmiddels zo subtiel geprogrammeerd zijn in het doen en denken van de mensen dat een oplossing niet zo één, twee, drie gevonden is. Maar gezien de subtiliteit betekent het ook dat een verandering maar minimaal hoeft te zijn om resultaat te boeken. Wel komt daar nog bij dat de situaties vaak gevoelig liggen en hierdoor massale commotie kan ontstaan. Een kansrijke aanpak vereist daarom creativiteit en lef. Het laatste ingrediënt tot succes is geduld. Het feit dat mijn medestudenten en ik gepassioneerd zijn over sociale verandering betekent niet dat iedereen morgen vredig met elkaar samenleeft. Verandering gaat langzaam. Toch leert de geschiedenis ons dat elke stap telt, hoe klein dan ook.

Helaas is het me opgevallen dat veel mensen niet zoveel waarde hechten aan sociale verandering als ik. Vaak kunnen of willen zij de relevantie van wat ik doe niet inzien. Maar voor mij is het duidelijk: in dit alles staat de mens centraal. Hoe relevant wil je het hebben? We leven ten slotte in een wereld die bestaat uit mensen. Helaas worden niet ieder mens en zijn of haar wensen altijd gezien of gehoord. De “normatieve” meerderheid is zich niet bewust van zijn of haar privileges en kan zich dus moeilijk vinden in veranderingen gericht op hen die “anders” zijn.

Door mijn studie ben ik die “andere” mensen heel anders gaan zien en benaderen. Ik heb gezien hoe sterk ik beïnvloed werd door vooroordelen en ben actief begonnen dat te veranderen. Dit bleek een vermoeiend proces, wat trouwens nog steeds gaande is, maar heeft mij wel, hoe cliché ook, een meer ruimdenkend persoon gemaakt. Ik probeer mensen niet naar verwachting te behandelen, maar meer naar ervaring.

Hoewel het een beetje onwennig voelt zo een pleidooi voor mijn studie en mijn kunnen te geven, denk ik wel dat het belangrijk is. Gelukkig wordt het onderwerp al meer besproken en wordt er ook steeds vaker actief naar gehandeld, maar we zijn er nog lang niet. Zoals ik al zei, gender is everywhere, en daarom ben ik blij met de inspanningen van Geerte Piening, de Hema en de NS. Echter, verandering begint (onder andere) bij jezelf. Ik vraag je nu dus eerst eens bij jezelf na te gaan wat jij zou kunnen veranderen in jouw denken en vervolgens te kijken hoe je dit toe kan passen in jouw alledaagse interactie met je omgeving.